Andries Verberckmoes

Gezin/Partner: Levine Borms. Levine (dochter van Kerstiaan Borms en Amelberga Saman) is geboren tussen 1549 en 1559; is gestorven tussen 1581 en 1592. [Gezinsblad] [Familiekaart]

Aantekeningen:

Het paar is nooit getrouwd. Margretha is buiten echtelijk maar wel erkend door de vader

Hedent des[en] 13 in april 1577 zo zijn v[er]gadert gheweest ten huyse van
Adriaen Maes, weerdt binnen S[in]te-Pauwels, de persoonen hiernaer volghen[de]
te wetene; heer P[iete]r Tack, pastoor derselver prochie, ende heer Jan de
Burchgrave, capelaen derselver prochie, ende Olivier van Vlierberghe, Matheeus
V[er]berchmoest, ende Lauwereye de Wree, aldaer v[er]accordeert sij[n] ter p[re]sentie
van de ghetuyghen alsvoren met een vriendel[ijck] appointement irrevocabele eenen
Andries V[er]berchmoest met Levine Borms van alle zulcke zaeken die zij soude
moghen met malcanderen uuytstaen hebben ter cause van een procuratie ofte
generatie van eene vrucht die gewonnen es buyten den huwel[ijcken] staet tusschen
hem Andries ende Levyne Borms, genaempt Margueriete ende de houde
van [de] kinde es twee jae[ren] ende acht maenden ende des[en] twee p[er]soonen voors.
schelden malcanderen quijte alsoo wel d’ één als d’ andere van alle defloratie,
beloften die heymel[ijck] oft openbaer soude moghen ghebuert zijn hoe ende
in wat qualiteyt dat ghebuert zoude moghen wes[en] alle excepsie huitghe...
op coditie soo hiernaer volcht dat hij Andries es ghehouden ( midtsgaders
… … ) het voors. kindt Grietien te houden tot dat 17 jaer houdt is ende
begheert alsdan de moedere ofte de dochtere ten zeventien jae[ren] van huer vader te
scheeden mach, huer v[er]hueren ende gaen dienen daer ’t huert beliefven zal
tot hueren ieghen prouffijte ende als dezelve dochtere ten huwelijcken
staet zal commen zo zal hij Andries vader schincken liberal[ijcken] de so[mm]e van vijchftich
carolus guldenen eens wel v[er]staende waerdt dat dan daernaer dezelve
dochtere quame te stervene zonder hoir soo sullen zulcke ghiften van [den] vader
ghegeven wedere-omme commen tot den rechteren ende naesten hoore van hem
Andries vadere ende waer ‘ t dat hij Andries V[er]berchmoest storve zonder
eenighe meer kinderen achter te laethen in den huwel[ijcken] staet soo beset
hij bij des[en] het ’t zelve kindt ofte dochter Grietien liberalijcken met zijnen
vrijen eyghen onbewonghen van hiemant ende ter presentie van
zijn vrienden het derde van zijnen goede, muebele en[de] immueble, toecomen[de] ende
present sonder eenighe wederroepen wel v[er]staende alsvoren compt het
kindt ofte dochtere te sterven zonder hoor dat alle sustenighe dotacie weder
sullen keeren en[de] struyck nemen ten struycke van hem gheveren noch soo es
bespreck van ’s moeders weghen dat sou het kindt dotieren en[de] beghyften sal
doteert en[de] beghift bij des[en] haer kindt en[de] dochtere voors. van het derde
van hae[ren] goede meuble en[de] immuebele p[re]sent en[de] toecommende in also verre
als zij gheen kinderen meer en heeft ende waer ’t dat sij meer kin[deren] in den
huwel[ijcken] staet dan drye ofte viere ofte zulcx als ‘t Godt beliefven
zal soo sullen ma[n]nen gheestel[ijcke] ende weer[lijcke] daertoe gheropen zijn[de] dat schicken
naer avenante ’t huerlieder discretie wel v[er]staende quame ‘t zoo dat de
dochter sterf onbedeghen alsvoren soo zal dezelve dotatie van de
moeder oock volghen haer naeste hoirs. Actum ten daeghe als
voren ter presentie van [de] ghetuighen voren ghenoempt. t’ Orconden elck
bijsonder zijn handteecken hieronder ghestelt. Onderteeckent
Andries V[er]berchmoest met zeker handtteecken, bij laste Livine Borms
met zeker handteecken, bij laste Lauwereye de Wree met zeker
handteecken, Burchgrave met zeker handteecken, Vlierberghe met zeker
handteecken ende Matheeus V[er]berchmoest met zeker handteecken.
[GOA Kemzeke en Sint-Pauwels register 362 fol 170 pg 295 en 296; transcriptie door Chris van Dijkum met correcties van Kasper Lundeman en Pauwel via Stamboomforum]

1. Margueriete Verbeckmoes is geboren in aug 1574; is gestorven op 5 mei 1650 in Sint-Pauwels,,Oost-Vlaanderen,België.

Andries getrouwd Anna Roosen in 1578 in Sint-Niklaas,,Oost-Vlaanderen,België. Anna is geboren vóór 1560; is gestorven in na 1592. [Gezinsblad] [Familiekaart]

Aantekeningen:

Transcriptie van Staten van Goed Sint-Pauwels register 376 folio 13v en 14 (foto 349 en 350)

Haudenesbrief van de vijf joncxste kinderen
van Andries [ver]berchmoest die hij hadde bij Anna Roosen

Op den XVI septembri 1592 zoo zijn [ver]gadert gheweeset ten
huyse van Adriaen [Ver]berckmoest S[in]te-Pauwels teghenover de kerk
over een zijde Anna Roose w[eduw]e van wijlent s[aliger] m[emori] Andries [Ver]berckmoest
gheassisteert met Andries Roose, Gillis Nonneman haer broeders
ende ter andere zijde Pieter de Bare, Mattheeus [Ver]berckmoest en[de]
Olivier van Vlierberghe als wettel[ijck] staen[de] voichden van[de] vijff
joncxste kinderen van[de] voorn[oemde] Andries [Ver]berckmoest, mits oock Joos
van Vlierberghe, Jan Saman en[de] Henderic van Zele als voichden vande
weze Andries [Ver]berckmoest ghenaempt Margriete die hij hadde
bij Lievyne Borms, alwaer dat zij t’samen zijn [ver]accordeert met de
voorn[oemde] w[eduw]e en[de] haere voichden ter causen van[de] uuytcoop vanden havel[ijck]
goede achterghelaten bij den voorn[oemde] overledene, zoo van schulden van
baten als schulden van achterdele ten voorn[oemde] sterfhuyse bevonden.
egheene uuytghestoken in der manieren zoo hier naer volgt.
Eerst zoo heeft de voorn[oemde] w[eduw]e aenghenomen te hauden de voorn[oemde] zes kin[deren]
te weten Driesken, Pierken, Lauwerijnken, Pierijnken en[de] Maeijken
die hij hadde bij de voorn[oemde] Anna Roose mits oock Grietken dat hij
hadde bij Lievyne Borms, een[en] termijn van zeven jaeren innegaen[de] d’eerste
kerssavont naestco[m]mende 1592 en[de] expiren[de] het leste jaer van
zevenen als men sal schrijven kerss[avon]t 1599, welcken voorn[oemde] VI kinderen
zij wed[uwe] aenghenomen heeft te hauden den voorn[oemde] tyt, vrij van montcosten,
cleederen, reeden van cause [ver]scheen, zieck en[de] ghesont, mits oock
van alle andere behoirl[ijck] oncosten van zettinghen, bruylochten,
kinderheffen en[de] dierghelijcken zaken, dus belooft zij oock redelijck te
doen leeren lesen en[de] schrijven de voorn[oemde] twee kinthtkerns binnen de voorn[oemde]
zeven jaeren, waerboven zij voochden van[de] voorn[oemde] kinderen haer hauwerigge
ghelaten hebben alle het haeffelijck goet ten voorn[oemde] sterfhuyse
bevonden ‘t zij peerden, keyen, verckenen, graen inde schueren, en[de] voorts
alle andere vruchten gheen uuytghestoken, dus [ver]moch zij oock
de ghebruycken de huysen en[de] alle de gronden van erfven ‘t zij
patermonie oft conguest, dus eyst bespreck dat zij hauderigghe
moet onderhauden de voorn[oemde] huysen van daeke, vursten, weghen, platen,
heerne boomen en[de] voorts alle behoorl[ijcke] reparatie die aen voorn[oemde]
huyzen behooren sal binnen den voorn[oemde] tyt. Bovendesen moet zij w[eduw]e
oock nemen en[de] betaelen alle de schulden achterstellen van renten
tot ten expireren van[de] voorn[oemde] VII jaeren, dus zijn haer toeghelaten
tot hueren profijte alle de schulden van baten die ten voorn[oemde] sterfhuyse
bevonden zijn, dus belooft de voorn[oemde] w[eduw]e de voorn[oemde] voochden over haerl[ieden]
wezen te betaelen over haere vaderl[ijck] haeffel[ijck] goet de somme
van zevenentwintich pon[den] groot[en] eens tzoo verre dat de voorn[oemde] w[eduw]e
verjaecht en[de] berooft wirt 't zij bij den vijant oft and[ere] soldaten
dat zy 't goet moeste verlaten, zoo beloven de voochden te
accorderen met de voorn[oemde] w[eduw]e naer ‘t zegghen van lieden met
eeren mits conditie datter eenghe van[de] voorn[oemde] zes kinderen
quame ten huwel[ijck] staete, zoo es zij hauwerigghe ghehauden
te gheven haer portie van[de] voorn[oemde] som[m]e en[de] zijn portie van[de] gronden
van erfven naer costume van[de] land voor werlck voorn[oemde] soede
van XXVII p[ond] g[rooten] zij w[eduw]e met haere voichden belooft en[de] belooft
mits desen te stellen alle haer part en[de] deel haer copeters
in de gronden van erfven ten voorn[oemde] sterfhuyse bevonden uuytwy-
sende den staet van goede tot een[en] zekre som[m]e daen te [ver]haelen
de voorn[oemde] som[m]e zoo verre zij ‘t zelve niet en betaelde ende
belooft 't zelve te [ver]kennen voor schepenen van[de] vierschaere van
Kemzeke en[de] S[int]-Pauwels, boven desen is oock gheconsenteert de
voorn[oemde] w[eduw]e indien zij eenich haut ghebreck hadde om[m]e de reparae[tie]
van[de] voorn[oemde] huyzen [ver]mach zij ‘t zelve te cappen aen[de] voorn[oemde]
hofstede ofte lant. Dit is aldus ghedaen ten daeghe en[de] jaere
als vorent in kennesse der waerheyt zoo hebben de voorn[oemde] Gillis
Nonneman en[de] Andries Roose dit onderteeckent over en[de] uuyten-
naeme van[de] voorn[oemde] w[eduw]e haerl[iede] zuster en[de] de voichden van[de]
voorn[oemde] wezen ter andere tone ter co[nsent] onderteeckent Pieter
Baere, M van[de] Berckmoest, O Vlierberghe, J Vlierberghe
Henderic van Zele, Gilles Nonneman, Andries Roose met zekr
hanteeckenen ende met 't merc Jan Saman

1. Driesken Verberckmoes
2. Pierken Verberckmoes
3. Lauwerijne Verberckmoes
4. Pierijnken Verberckmoes
5. Maeijken Verberckmoes

Aantekeningen:

Mateus onder tekent zelfstandig een akte in 1577. In het algemeen betekent dit dat Mateus minimaal 25 jaar oud moet zijn geweest. Daarom is de geboorte van Mateus gezet voor 1552. In een lijst van weerbare mannen (van 17 tot 70 jaar oud) uit 1552 komt alleen een Andries Verbercmoes voor. We mogen daarom aannemen dat dit de vader is van dit gezin en dus geen van de kinderen de leeftijd van 17 jaar had bereikt op dat moment.
Gestelt dat zoon Andries de oudste is (kan ook nog Adriaen zijn) moeten alle kinderen dus na 1534 zijn geboren.
Het huwelijk zal mogelijk dus iets later dan 1520 zijn geweest. Een redelijke schatting voor vader Andries is in ieder geval dat hij is geboren voor 1509.

In de penningkohieren van 1571 staan zowel Adriaen, Andries als Jan Verberckmoes als eigenaar of pachter vermeld. Hieruit mag je opmaken dat ze alle drie al 25 waren Dat zou het geboorte jaar van de oudste (Andries of Adriaen) brengen naar voor 1548. De vermelde Jan is mogeljk een broer van Andries de oude.

Het geslacht Verberckmoes is terug te voeren op Vrouwe Maria die in 1180 trouwt met Hendrik van der Most. Een van hun zonen neemt de naam van der Bercmoest aan die later verbasterd naar Verberckmoes. Vrouwe Maria en haar nageslacht bewoonde vele generaties het 'Hof ter Cluse' dat rond Sint-Gillis-Waas moet hebben gelegen. Een straat in Sint-Niklaas is naar haar vernoemd. Voor de ouders van Andries lijkt een aansluiting naar Sint-Gillis-Waas gemaakt te kunnen worden maar ik heb deze nog niet met zekerheid kunnen vastleggen.
De naam Verbercmoest of van der Bercmoes verwijst waarschijnlijk naar een stuk land met Berken in een braakliggende akker (moes).

Van [de] kinderen Andries V[er]bercmoest
Staet van goede die overgheft Merck Weijns ende
Pieter van der Bercmoes als stande voochden van Andries
van Bermoes kienderen salygher memorie. item
In den esten ende al vooren bynen de proochie van S[in]t
Pauwels een ghemet eerven hanthoven, suyt Pauwels
van Heerde, west Mergriete Wijns belast met III maten.
eevenen noch II ghemeten hanthoven ooest ende weest
ts[H]eeren strate belast met XV s[chellingen] g[rooten]. Item dese naervolden
gronden ligghen bynnen Belsel
Item hoch II ghemeten hanthovende suyt Gilles van
Hese, west Wyllem de Wreede. noch een ghemet hanthoven
ooest tsHeeren strate, suiet Jan van Heese belast met III
maten rox; noch een ghemet hanthovende ooest ende
west Pieter van Gamer; noch III ghemeten ende een thalf
hanhovende ooest ts[H]eren strate, suyt Andries V[er]bermoest.
noch een half buinder hanhovende suyt ende ooest
Jacop de Lose, suyt Jooes Bries; noch een half buinder
hanthovende suyt ende west Aderaen van Schyke belast
met III maten rox; noch IIIIC roeden hanthovende
ooest ende west doerne van Andries de Boeck; noch IIIIC
rooeden hanthovende oost Jan van Havere, west Jan de
Hondt belast met II maten rox. Behoudens der wedewe
haer bijlieveghe aen dyt vornoumde goet te houden
ent ghebuede dat zij niet en ackorderden ende schien
aldues zo blieft de moeder hues houden ne met
den kienderen scade ende bate wyninghe ende
verlies. In kennessen der waerheyt zo hebben wij
Merck Weijns ende Pieter V[er]bermoest als vooechden
ons hantecken hyeronder ghestelt. Aldues over
gheven den XVIII van november XVC LVII.
[GOA Kemzeke en Sint-Pauwels register 362 folio 64;
transcriptie met hulp van Pauwels, Bart Jans en Bas den Brok via Stamboomforum Leeshulp]

Andries getrouwd Margriete Weijns circa 1520. Margriete (dochter van Symon Weyns en Maria Brys) is geboren vóór 1500. [Gezinsblad] [Familiekaart]

Symon getrouwd Maria Brys. Maria (dochter van Philips Brys en Elisabeth Staes) is geboren vóór 1480. [Gezinsblad] [Familiekaart]

Philips getrouwd Elisabeth Staes. Elisabeth (dochter van Lucas Staes en Katelijne Laere) is geboren vóór 1460. [Gezinsblad] [Familiekaart]

Lucas getrouwd Katelijne Laere. Katelijne (dochter van Symon Laere en Beatrijs Polfliet) is geboren vóór 1440. [Gezinsblad] [Familiekaart]

Symon getrouwd Beatrijs Polfliet. Beatrijs (dochter van Willem Polfliet en Elisabeth Kerrebeke) is geboren vóór 1420. [Gezinsblad] [Familiekaart]

Aantekeningen:

De vermelding van Willem Polfliet en zijn vrouw gevonden via het teruglopen in de generaties van Margriete Weyns de vrouw van Andries Verberckmoes op de CD van Jean-Piere van Eygen.

Op internet vond ik deze toelichting van Dr. H.C.E.M. Rottier:
Toen in de Middeleeuwen, meer bepaald in de 12e en 13e eeuw, de horigen tot vrije lieden werden verklaard, stelden ze zich veelal onder de hoede van een kerk of van een abdij, die hun status van vrij persoon kon garanderen. Van horigen van een of andere heer werden ze 'vrijgewijde dienstmannen' van een of andere patroonheilige van een kerk of van een abdij. De graven van Vlaanderen en hun leenmannen, waarvan de horigen voorheen afhankelijk waren, erkenden deze instelling. De hoofdcijnsen verbraken de strakke en beklemmende feodale banden waardoor de samenleving vrijer werd. Vooral de economie op het platteland, tegen de achtergrond van de grootschalige ontginningen die toen plaatsvonden, was gebaat bij vrijere sociale kaders.

In ruil voor de geboden bescherming verbond de vrijgewijde zich om aan de kerk of abdij jaarlijks een cijns (een soort belasting) per hoofd te betalen: voor hem, voor zijn vrouw, en voor elk van zijn kinderen. Vandaar de benaming 'hoofdcijns'. Trouwde een kind, dan dienden zes deniers (omgerekend naar de tegenwoordige geldwaarde een bedrag van grofweg zestig euro) betaald te worden. Bij een overlijden betaalden de erfgenamen twaalf deniers. Het contract dat zo tussen een vrijgewijde en een kerk of abdij werd gesloten, was eeuwigdurend. De verplichting tot het betalen van de hoofdcijns werd overgeërfd van de ene generatie op de andere, maar uitsluitend langs de vrouwelijke lijn. Zo moest een dochter uit een vrijgewijd gezin na haar huwelijk voor haar kinderen betalen aan de bezitter van de hoofdcijns waartoe haar moeder behoorde. Trouwde een zoon uit een vrijgewijd gezin, dan betaalde hij voor zijn kinderen aan de bezitter van de hoofdcijns waartoe zijn vrouw behoorde. Voor hemzelf bleef hij zijn leven lang in de hoofdcijns van zijn moeder betalen.

Voor de kerken en abdijen die het recht van hoofdcijns bezaten, was die instelling een vaste bron van inkomsten die eeuwenlang bleef vloeien. De hoofdcijns werd pas afgeschaft met de Franse Revolutie in 1792.

De personen die de cijnsen inden maakten geregeld lijsten op van hun cijnsplichtigen en vulden die lijsten nauwkeurig aan met nieuwe geboorten en huwelijken. Na verloop van jaren werden de oude lijsten door nieuwe vervangen, waarin de afgestorven generaties niet meer werden opgenomen. Gelukkig voor de moderne onderzoeker zijn de oude lijsten bewaard gebleven.

Omdat de cijnsverplichting uitsluitend langs de vrouwelijke lijn werd overgeërfd, werden de lijsten als volgt samengesteld:
1. Van elk gezin werden alle kinderen genoteerd, tenzij ze vroegtijdig stierven. Ook de onwettige kinderen en erkende bastaards werden ingeschreven.
2. Achter de naam van de dochter die huwde werd de naam van haar man opgetekend; maar achter de naam van de zoon die huwde, werd de naam van zijn vrouw niet bijgeschreven.
3. Achter de namen van gehuwde dochters en hun mannen werden weer hun kinderen ingeschreven enzovoort.

Waarschijnlijk hebben er hoofdcijnsboeken bestaan ook buiten het Land van Waas, maar die zijn verloren gegaan of nog niet tussen andere archivalia ontdekt. Dat die van het Land van Waas bewaard zijn gebleven, is te danken aan een gelukkig toeval.

In de hoofdcijnsboeken vindt men grofweg 5% tot 10% van de Waaslandse bevolking uit vroegere eeuwen terug. Immers niet iedereen werd in de hoofdcijnsboeken opgeschreven. Het ging om een minderheid van gegoeden die financieel in staat waren om de cijnsen te betalen. Zij die in de hoofdcijns van een kerk of abdij opgenomen waren, bezaten dus de status van vrij persoon, gewaarborgd door die kerkelijke instelling. Hieraan werd de naam ontleend van 'vrijgewijde dienstmannen'. En uit deze stand, die in de middeleeuwse teksten aangeduid werd als 'bene nati' (welgeborenen), of 'boni homines' (eerzame lieden) kwamen ondermeer de schepenen van de gemeenten en de vierschaar voor. Ze vormen de ervachtige mannen in die laghe landen, zoals de middeleeuwse historieschrijver Melis Stoke de cijnsplichtigen in zijn rijmkroniek van 1305 beschreef.

Dat het in de hoofdcijnsen om de gegoede laag van de bevolking ging blijkt ondermeer uit het feit dat vrouwen in de hoofdcijns, vanwege hun status van vrij persoon, huwbaar waren voor riddermatige mannen. De oude landadel, voorzover deze door de voortdurende onrust en oorlogen in de 13e en 14e eeuw verarmd was en geen riddermatige staat meer kon volhouden, smolt zelfs met de cijnsplichtige bevolking samen. Die sociale vermenging vloeide voort uit de rechtspositie - de status van vrij persoon - verbonden aan de hoofdcijns, die langs de vrouwelijke lijn overging, terwijl de riddermatigheid in mannelijke lijn vererfde. Jan de Neve, griffier van het Hoofdcollege van Waas van 1523 tot 1551 noteerde: 'eenighe van deze oude edele gheslachten zijn bij middel ende occasie van den oirloghe zoo civiele als andere gherechte gefailleert, eenighe sijn nog in wesen zoo inder werelt niet altijts gestandigh oft durable en es'. Vertaald naar modern Nederlands komt deze uitspraak van vierhonderdvijfig jaar geleden er op neer dat de klasse van hoofdcijnsbetalers deels uit oude gegoede families bestond, die door de ongunstige omstandigheden in de Late Middeleeuwen enkele treden terugzakten op de sociale ladder. Vooral de godsdienstroebelen in de 16e en 17e eeuw veroorzaakten nog meer verarming van dit voorheen welvarende deel van de bevolking van het Land van Waas. Vanaf het midden van de 16e eeuw vormden de cijnsplichtigen nog wel een enigszins bevoorrechte groep, maar het onderscheid met de rest van de bevolking was toen al veel minder geprononceerd dan voorheen.

[bron: http://users.skynet.be/jean-pierre.vaneygen/cyns/voorwoord.htm]

Willem getrouwd Elisabeth Kerrebeke. Elisabeth is geboren vóór 1400. [Gezinsblad] [Familiekaart]